by tskzTransformacja ustrojowa w Polsce po 1989 roku przyniosła gruntowne zmiany nie tylko w życiu politycznym i gospodarczym, ale także w funkcjonowaniu organizacji kulturalnych i społecznych. Również Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce musiało zdefiniować swoją tożsamość na nowo.
Malejąca liczba członków – głównie z powodu podeszłego wieku – zmusiła TSKŻ w nowej społeczno-politycznej rzeczywistości do otwarcia się na młodsze pokolenia i odbiorców spoza społeczności żydowskiej. Położenie nacisku na integrację okazało się kluczowe. Decyzja ta zaowocowała szeregiem trwałych inicjatyw, które dziś są integralną częścią życia kulturalnego polskich Żydów.
Jednym z filarów działalności TSKŻ przez ostatnie trzy dekady pozostaje miesięcznik „Słowo Żydowskie” (jid. „Dos jidisze wort”). To jedyne czasopismo w Polsce ukazujące się regularnie w dwóch językach: polskim i jidysz. I choć ten ostatni przestał być językiem codziennego użytku, to jego obecność w piśmie ma wymiar symboliczny – jest formą pielęgnowania dziedzictwa. W „Słowie” pojawiają się teksty o najróżniejszej tematyce: od artykułów historycznych, przez felietony, aż po relacje z wydarzeń lokalnych.
Kolejnymi, równie istotnymi, obszarami aktywności Towarzystwa są działania kulturalne, społeczne i edukacyjne. TSKŻ organizuje rocznie dziesiątki wydarzeń: koncerty, spotkania autorskie, obchody świąt żydowskich. Ich celem jest nie tylko integracja nielicznej społeczności żydowskiej w kraju, ale również budowanie mostów międzykulturowych.
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce posiada 13 oddziałów rozsianych w największych miastach Polski i dawnych ośrodkach życia żydowskiego. Ich działalność jest zróżnicowana i dostosowana do potrzeb lokalnych społeczności, ale wspólnym celem pozostaje chęć pielęgnowania tradycji oraz integracja Żydów i sympatyków kultury żydowskiej. W oddziałach organizowane są spotkania edukacyjne i towarzyskie, koncerty, warsztaty kulinarne i artystyczne. Dla starszych członków kluby TSKŻ są miejscami podtrzymywania więzi, a dla młodszych okazją do odkrywania żydowskiej tożsamości. Szczególne znaczenie mają wydarzenia związane z obchodami świąt żydowskich, takich jak Chanuka, Purim, czy Rosz Haszana.
Klub Babel przy ulicy Próżnej 5 w Warszawie funkcjonuje jako przestrzeń otwarta zarówno dla członków TSKŻ, jak i zainteresowanych kulturą żydowską. To miejsce, w którym łączy się pamięć o przeszłości z nowoczesnymi formami działalności artystycznej. Dzięki swojej różnorodnej ofercie, Klub Babel jest istotnym punktem na mapie kulturalnej Warszawy. Wśród warszawiaków największą popularnością cieszy się wyjątkowa inicjatywa artystyczna, jaką jest Scena Muzyczna Klubu Babel. W „Bablu” regularnie występują artyści polscy i zagraniczni, którzy pozwalają publiczności zapoznać się z różnorodnością muzycznych brzmień.
Przez lata otwocki ośrodek wypoczynkowy „Śródborowianka” służył za główne miejsce spotkań Żydów w centralnej Polsce. Historyczny budynek z lat 20. XX wieku jest nie tylko miejscem wypoczynku, ale przede wszystkim ważną przestrzenią pamięci, która przysłużyła się budowaniu współczesnej tożsamości żydowskiej w Polsce. W otoczeniu pięknego, sosnowego lasu, organizowano m.in. pikniki z okazji Dnia Niepodległości Izraela, zajęcia dla najmłodszych, koncerty i imprezy z okazji świąt żydowskich. W niedalekiej przyszłości ośrodek ma zostać odrestaurowany i powrócić do swojej dawnej świetności.
Wielki Rodzinny Piknik z Okazji Dnia Niepodległości Izraela, Śródborów
Łódzkie Dni Pamięci to coroczne wydarzenie organizowane od 2010 roku przez Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce we współpracy z licznymi instytucjami kultury. Rokrocznie projekt odbywa się w związku z uchwalonym 27 stycznia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. W ramach Dni Pamięci organizowane są oficjalne uroczystości na Stacji Radegast, a także koncerty, wykłady, wystawy i projekcje filmowe. Na specjalną uwagę zasługuje również Pakiet Edukacyjny Dni Pamięci, który obejmuje spotkania z ocalałymi, zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży oraz wydarzenia artystyczne, które ukazują najmłodszym bogactwo kultury żydowskiej. Organizatorzy i uczestnicy pielęgnują pamięć o wielokulturowej przeszłości, wpisując się przy tym w europejską tradycję upamiętniania Holokaustu.
Data 19 kwietnia należy do najważniejszych wydarzeń w kalendarzu TSKŻ, który to od początku swojego istnienia organizuje uroczystości upamiętniające wybuch powstania w getcie warszawskim. W rocznicę bojowego zrywu pod Pomnikiem Bohaterów Getta spotykają się przedstawiciele społeczności żydowskiej, instytucji kultury, reprezentanci władz państwowych i samorządowych oraz mieszańcy Warszawy. Oficjalnym obchodom towarzyszy przemarsz ulicami dawnego getta, podczas którego członkowie zarządu Towarzystwa składają wieńce na trasie Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów. Uroczystości nie ograniczają się jedynie do oficjalnej ceremonii. Poszczególne oddziały Towarzystwa angażują się w wydarzenia artystyczne i edukacyjne – koncerty, spotkania i warsztaty – przybliżające realia życia w getcie oraz znaczenie oporu zbrojnego z 1943 roku.
Po transformacji systemowej w Polsce, TSKŻ przekształcił się z reliktu epoki PRL w nowoczesną instytucję kultury. Towarzystwo nie tylko pielęgnuje pamięć o dziedzictwie polskich Żydów, ale aktywnie kształtuje nową, otwartą przestrzeń, w której różnorodność i pamięć o przeszłości są najwyższymi wartościami. I choć w obliczu wzrastających napięć na świecie i w Polsce nie brakuje wyzwań, to dzięki Towarzystwu Społeczno-Kulturalnemu Żydów w Polsce – największej organizacji żydowskiej w kraju – żydowskie życie kulturalne pozostaje żywe i obecne w przestrzeni publicznej.
Marta Rydz
