by tskz29 sierpnia 2024 roku odbyły się główne uroczystości upamiętniające 80. rocznicę likwidacji Litzmannstadt Getto. Data ta jest niezwykle symboliczna – w sierpniu 1944 roku ostatni mieszkańcy łódzkiego getta zostali wywiezieni przez niemieckich okupantów do Auschwitz-Birkenau.
Tegoroczne obchody rozpoczęły się o godz. 10:30 w Domu Przedpogrzebowym na cmentarzu żydowskim przy ulicy Brackiej w Łodzi. Tam odbyło się oficjalne otwarcie wystawy „Henryk Ross. Od świtu do zmierzchu. Fotografie z łódzkiego getta z lat 1940-1944”, na której zaprezentowane zostały unikatowe zdjęcia dokumentujące okrutną codzienność dzielnicy zamkniętej. Niedługo później, bo o godzinie 11:00, odmówiono ekumeniczną modlitwę, w której udział wzięli rabini (w tym Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich) oraz duchowni wszystkich odłamów chrześcijaństwa. Uroczystości cmentarne zakończyły się symbolicznym zapaleniem i złożeniem zniczy pod Pomnikiem Pamięci Łódzkich Żydów. Za organizację wystawy oraz porannych obchodów odpowiadała Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi.
O godzinie 12:00 uroczystości przeniosły się do miejsca o wyjątkowym znaczeniu symbolicznym – Stacji Radegast. Większość Żydów łódzkich oraz tych deportowanych z różnych zakątków kraju i Europy, wyruszyło stąd w swoją ostatnią podróż – podróż do nazistowskich obozów zagłady. W uroczystości wzięli udział ocalali z łódzkiego getta, przedstawiciele władz lokalnych i państwowych, członkowie Gmin Wyznaniowych Żydowskich, duchowni Kościoła katolickiego, dyrektorzy instytucji żydowskich i kulturalnych, a także zwykli mieszkańcy Łodzi. Na miejscu głos zabrała Prezydent Miasta Łodzi Hanna Zdanowska oraz dwójka ocalałych – Hana Svirsky i Leon Weintraub. „Apeluję do Was wszystkich, abyśmy swoją postawą i działaniami przeciwstawiali się powrotowi działań faszystowskich, ksenofobicznych i niehumanitarnych form dyskryminacji człowieka oraz byśmy chcieli pamiętać o tych, których nam odebrano. A nade wszystko cytuję słowa Mariana Turskiego: >>Nie bądźmy obojętni na wszelkie przejawy zła<<” – przekazała uczestnikom Svirsky. Swój apel do zebranych wystosował także Leon Weintraub: „Apeluję do wszystkich ludzi dobrej woli, aby zwielokrotnili wysiłki przeciwdziałania na całym świecie poglądom, których skutki – ludobójstwo – dzisiaj upamiętniamy”. Zwieńczeniem obchodów na Stacji Radegast było uroczyste złożenie wieńców pod budynkiem dzisiejszego oddziału Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi. W imieniu Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce kwiaty złożyli prezes TSKŻ Artur Hofman, członek Zarządu Jacek Młynarski, przewodnicząca łódzkiego oddziału TSKŻ Magdalena Jureńczyk, przewodnicząca częstochowskiego oddziału TSKŻ Izabella Sobańska-Klekowska oraz dyrektor europejskiego Marszu Żywych Michel Gourary. Uroczystości upamiętniające na Stacji Radegast zostały zorganizowane przez Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi i Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Po zakończeniu uroczystości przy alei Pamięci Ofiar Litzmannstadt Getto 12, zebrani w licznym gronie wyruszyli Marszem Pamięci. Na prawie czterokilometrowej trasie marszu znalazły się cztery przystanki: Pomnik Martyrologii Dzieci, Kuźnia Romów, Pomnik Polaków Ratujących Żydów oraz Pomnik Dekalogu. Przy każdym z miejsc pamięci odbywał się postój, podczas którego przedstawiciel danej mniejszości bądź religii odmówił modlitwę w intencji ofiar getta, a lektor odczytał tematyczny, zgodny z historią danego miejsca utwór poetycki. Zgodnie z założoną wcześniej koncepcją, mającą na celu ukazanie solidarności między mniejszościami, przy Pomniku Martyrologii Dzieci modlitwę odmówił Prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce Roman Kwiatkowski, a przy Kuźni Romów psalm odśpiewał Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. W Parku Ocalałych, przy Pomniku Polaków Ratujących Żydów, głos zabrał metropolita łódzki abp Grzegorz Ryś, który w nawiązaniu do jednego z napomnień św. Franciszka z Asyżu podkreślił wagę ludzkiej godności: „Człowiekowi możesz wszystko zabrać, ale nie możesz mu zabrać godności. Możesz mu zabrać życie, ale nie możesz mu zabrać godności. […] Możesz mu zabrać sens pracy, tak jak w getcie, ale nie zabierzesz mu godności. Możesz mu zabrać dzieci, rodziców i dziadków, tak jak w Wielkiej Szperze, ale nigdy nie zabierzesz mu godności”. Marsz Pamięci wystartował z miejsca, które zapowiadało jedynie śmierć – Stacji Radegast – a zakończył się tam, gdzie przez stulecia tętniło żydowskie życie – w Parku Staromiejskim w Łodzi, w którego okolicy przed wojną stała główna synagoga łódzkiej Gminy Żydowskiej. Organizatorami marszu byli: Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, Archidiecezja Łódzka, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi i Marsz Żywych.
Zwieńczeniem rocznicowych obchodów był Uroczysty Koncert Upamiętniający 80. Rocznicę Likwidacji Litzmannstadt Getto, który miał miejsce w Teatrze Wielkim w Łodzi. Po przemówieniach oficjeli – w tym m.in. wojewody łódzkiej Doroty Ryl, doradcy Prezydenta RP Łukasza Rzepeckiego, a także prezesa TSKŻ Artura Hofmana – rozpoczęło się niezwykłe, muzyczne widowisko. Pierwszy na scenie pojawił się kantor Benjamin, który w przejmujący sposób wykonał utwór „Av Horachamim” Samuela Malawsky’ego. Występy Chóru Żydowskiego Clil, Chóru Teatru Wielkiego w Łodzi i Dziecięco-Młodzieżowego Chóru Teatru Wielkiego w Łodzi, przerywane były aktorskimi wstawkami Andrzeja Seweryna i Mileny Lisieckiej, którzy odczytali fragmenty pamiętników z getta i fragmenty powieści „Drzewo życia” Chavy Rosenfarb. Druga część koncertu zdominowana została przez muzykę orkiestrową. Pianistka Julia Kociuban wykonała poruszającą „Rapsodię hebrajską” Aleksandra Tansmana, a słynna na cały świat skrzypaczka Leila Josefowicz – w towarzystwie Orkiestry Teatru Wielkiego w Łodzi pod batutą Rafała Janiaka – zagrała II część koncertu skrzypcowego g-moll op. 26. W ostatnim akcie widowiska wybrzmiał ekspresyjny poemat wokalno-symfoniczny „Exodus” Wojciecha Kilara, oparty luźno na żydowskim folklorze. To szczególne rangą wydarzenie zorganizowane zostało przez Teatr Wielki w Łodzi, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce i Gminę Wyznaniową Żydowską w Łodzi.
Marta Rydz
fot. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana/ TSKŻ/ Teatr Wielki w Łodzi
