Reunion ’68 w Szczecinie

11 września, 2025

by tskz

Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, obchodzące w tym roku 75-lecie swojej działalności, zaprosiło gości z całego świata do wzięcia udziału w niezwykłym wydarzeniu – V Międzynarodowym Zjeździe Emigracji Marcowej reunion ‘68, który odbył się w dniach od 31 sierpnia do 5 września w Szczecinie.

Program zjazdu obejmował wizytę na cmentarzu żydowskim, odwiedziny kwatery żydowskiej cmentarza centralnego, spotkania i wystawy w Archiwum Państwowym, Książnicy Pomorskiej i Urzędzie Marszałkowskim, wykłady o historii emigracji, prezentacje albumów i fotografii, koncert muzyki żydowskiej, spotkanie literacko-artystyczne oraz całodniowe wycieczki do historycznych miejsc regionu.

W dniu przyjazdu emigrantów marcowych odbyło się wieczorne spotkanie towarzyskie, uświetnione występem muzycznym Ewy Wołoszyn.

1 września dr Anna Bartczak przeprowadziła uczestników przez jedno z ważniejszych miejsc pamięci szczecińskiej społeczności żydowskiej – nekropolię przy ul. Gorkiego. Tego samego dnia, w samo południe, wszyscy odwiedzili także kwaterę żydowską na cmentarzu centralnym, gdzie zapalono znicze i złożono kwiaty. O godz. 17:00 w Klubie TSKŻ przy ul. Niemcewicza zaprezentowano projekcję filmu i wystawę fotografii Wyjazdy i powroty, którym towarzyszył wykład o działalności szczecińskiego oddziału na przestrzeni 75 lat. Wieczorem w Hotelu Dana odbyła się uroczysta kolacja z oprawą muzyczną Bractwa Śpiewaczy z Tarnowa.

Wtorek 2 września goście z zagranicy rozpoczęli od zwiedzania ekspozycji w Muzeum Techniki, by następnie przenieść się do Urzędu Marszałkowskiego, gdzie wszyscy zostali przywitani przez przedstawicieli władz województwa. Urząd to miejsce nieprzypadkowe – jak przypomniała przewodnicząca szczecińskiego oddziału Róża Król, 26 listopada 1950 roku w sali Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Buczka 40 (dziś Piłsudskiego) ukonstytuował się lokalny oddział TSKŻ. Chciałabym w imieniu własnym i samorządu województwa zachodniopomorskiego serdecznie podziękować Towarzystwu Społeczno-Kulturalnemu Żydów za jego nieoceniony wkład w życie kulturalne i społeczne naszego regionu oraz za pielęgnowanie pamięci o tych, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia ojczyzny w dramatycznych okolicznościach Marca’68 – podkreśliła wicemarszałkini Anna Bańkowska. Uczestnicy zakończyli trzeci dzień zjazdu zwiedzaniem wystaw o życiu codziennym i rzemiośle w minionych dekadach.

Środa to kolejny dzień pełen atrakcji. Rano goście zjazdu wyruszyli na wycieczkę tramwajową po centrum Szczecina. Dla wielu była to sentymentalna podróż, przypominająca minione czasy młodości. Jednym z ważniejszych punktów w programie reunionu była wizyta w Archiwum Państwowym w Szczecinie, gdzie Anna Kandybowicz wygłosiła prelekcję zatytułowaną Jak poszukiwać śladów rodzinnych. Uczestnikom zaprezentowano dokumenty związane z emigracją marcową, w tym nieodebrane świadectwa szkolne, materiały z urzędów repatriacyjnych i archiwalia szkół żydowskich. O godz. 16:45 przy ul. Dworcowej złożono kwiaty – właśnie w tym miejscu do 1938 roku znajdowała się szczecińska synagoga, zniszczona w czasie Nocy Kryształowej. Kwadrans później zebrani przenieśli się do Książnicy Pomorskiej. Tam w sali im. Z. Herberta zaprezentowana została wystawa retrospektywna o 75-leciu szczecińskiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, razem z wykładem dr hab. Eryka Krasuckiego Marzec ‘68. Kontekst żydowski. Na scenie Książnicy prezes TSKŻ Artur Hofman podziękował uroczyście Róży Król za wkład w rozwój miejscowego oddziału. Przed zebranymi wystąpili również aktorzy Teatru Żydowskiego ze swoim muzycznym programem Lechaim. Za życie.

Piątego dnia zjazdu emigranci marcowi wybrali się na całodniową wyprawę autokarową, która objęła miejsce związane z pamięcią historyczną i regionalną. Uczestnicy zwiedzili Mścięcino (dawną filię obozu Stutthof), Police (Polimery), Trzebież, Międzyzdroje i Świnoujście.

Przedostatni dzień reunionu poświęcono na zwiedzanie lokalnych obiektów kultury – Teatru Polskiego, Willi Lentza oraz Ogrodów Śródmieścia. O godz. 16:00 w Zamku Książąt Pomorskich miało miejsce spotkanie muzyczno-literackie, dedykowane Pawłowi Gruenspanowi i Eliaszowi Razjmanowi. Poezję recytowała Anna Gielarowska, a za oprawcę muzyczną odpowiadali Misza Tzebrij i Jerzy Polak. Wieczorem w hotelu Radisson odbyła się kolacja pożegnalna.

6 września wszyscy byli gotowi do wyjazdu. Na twarzach uczestników było widoczne wzruszenie, ale też nadzieję na kolejne spotkania.

V Międzynarodowy Zjazd Emigracji Marcowej reunion ‘68 był wydarzeniem nie tylko historycznym, ale także osobistym. Był jednocześnie spotkaniem przyjaciół i rodzin po latach, lekcją historii dla młodszych pokoleń oraz gestem pojednania i dialogu, budującym więź pomiędzy społecznością żydowską i polską.

Tak wspaniałe wydarzenie nie odbyłoby się bez zaangażowania jego pomysłodawczyni, przewodniczącej szczecińskiego oddziału Róży Król, której należą się najserdeczniejsze podziękowania!